The Favourite

2018.

režija: Yorgos Lanthimos

scenario: Deborah Davis, Tony McNamara

uloge: Emma Stone, Rachel Weisz, Olivia Coleman, Nicholas Hoult, Joe Alwyn, James Smith, Mark Gatiss

Možda se to ne može nazvati linearnim napretkom, ali u filmskom stvaralaštvu Yorgosa Lanthimosa su uočljive promene iz filma u film, a da mu je pritom stil nepogrešivo prepoznatljiv. Sa The Lobster je internacionalizovao svoju karijeru, a u The Killing of a Sacred Deer je konačno ispravio svoj problem sa završecima. U slučaju The Favourite po prvi put radi kostimiranu dramu, zapravo više istorijsku farsu, pomalo teatarskog, a svejedno dinamičnog ugođaja i po prvi puta ni na koji način nema svoje prste u scenariju, što je dobra stvar: osećaj za ironiju, apsurd i klinički precizno seciranje moći u okviru antropologije je ostao tu, kao i oneobičenje izvedeno vizuelnim intervencijama, ali reditelj ne pada u napast da ubira lake poene i plasira ponekad grube i banalne vrednosne sudove. Iako mu Dogtooth ostaje najgenijalniji film (jer je propelirao grčki “weird wave”), Tha Favourite je svakako najkompletniji i najujednačeniji.

Reč je o dvorskoj farsi iz perioda Restauracije u Engleskoj nakon Republike i Cromwellove diktature. Početak je XVIII veka, a zemljom vlada kraljica Anne Stuart (Coleman), već načetog fizičkog, a reklo bi se i psihičkog zdravlja, nakon života punog turbulencija, patnje i tragedije. Kraljica je na ovaj ili onaj način izgubila sedamnaestoro dece (imala je nekoliko spontanih pobačaja, neka su mrtvorođena, neka su umrla u ranom detinjstvu, da bi samo jedan sin preživeo desetu godinu života i ubrzo nakon toga umro) i sa njom se završila dinastija Stuartovih. U političkom smislu, njena zaostavština je formiranje Ujedinjenog Kraljevstva. Legenda kaže, a o tome nema pisanih potvrda (sasvim logično za onovremeni javni moral), da je kraljica zapravo preferirala žene, što je i centralna nit prvo za pozorišnu predstavu koja nosi njeno ime, pa onda i za Lanthimosov film.

 

Radnja filma podeljenog u osam poglavlja nejednake dužine i naslovljenih po jednoj od iz konteksta istrgnutih replika počinje sa dolaskom Abigail Hill (Stone) na dvor. Ona je plemenitog porekla, ali je zbog očevog opsesivnog kockanja pala na niske grane (kaže prodao ju je debelom Nemcu sa tankim znate-već-čim), pa zato dolazi da zamoli svoju rođaku Lady Churchill (Weisz) za uslugu, odnosno posao na dvoru. Sarah Churchill, vojvotkinja od Marlborougha, supruga je glavnog vojskovođe (Gatiss) i kraljičina miljenica (ispostavlja se i ljubavnica) koja suštinski vodi politiku zemlje osiguravajući svojem mužu i stranci moć i finansijska sredstva (u toku je Rat za špansko nasleđe u kojem se Velika Britanija i Austrija bore protiv Francuske), te držeći opoziciju predvođenu Lordom Harleyem (Hoult) na distanci.

Abigail će prvo početi raditi kao obična sluškinja, da bi nakon demonstracije svojeg znanja o lekovitom bilju koje je kraljici pomoglo da ublaži bolove u nogama uzrokovane gihtom, postala dvorska sluškinja, poverenica i najbliža saradnica svoje rođake u koju se zagledao i naočiti Baron Marshan (Alwyn) koji bi je rado oženio. Bistra kakva već je, ona se ne zadovoljava ograničenim napretkom već se sprijateljuje sa kraljicom i zavodi je, što će prerasti u sukob sa Sarom praćen intrigama i nasiljem.

Iako je prosede zabavan i ponekad urnebesno smešan naročito za ljubitelje dvorskih spletki, a još je i začinjen i bizarnim detaljima iz dvorskog života u kojem serijsko ubijanje divljih ptica i kraljičina opsesija zečevima nisu čak ni nominalno čudne stvari kada se uporede sa trkanjem pataka po dvorskim salonima, elaboriranim plesovima i zabavom u kojem golog debelog muškarca drugi muškarci gađaju narandžama, ključni argument kojim nas film osvaja su detaljno napisane ličnosti tri žene u centru pažnje. Anne nije samo slaba, bolesna i gotovo dementna žena kojoj smrt polako kuca na vrata, pa zato ima povremeno detinjaste ispade, već je i povremeno lucidna, svesna svoje okoline, a najviše od svega sasvim ljudski ranjiva i usamljena. Olivia Coleman je igra fantastično. 

 

Sa druge strane Abigail je izuzetno bistra, mada se skriva iza naivnosti i nevinog izgleda i ništa je neće sprečiti da napreduje, a pritom je i izuzetno sposobna da primi skoro sve udarce koje život šalje u njenom pravcu i da doslovno bude u govnima dvaput, prvi put na početku filma kada je izguraju iz kočije (posluga izmet oko dvora naziva političkim komentarom), a drugi put kada je tamo gurne Harley. Živahna medijska persona Emme Stone se pokazala kao pravi izbor za ulogu, njene transformacije iz scene u scenu su upečatljive, a i akcenat joj je savršen. Konačno, Lady Sarah nije samo oštra i cinična prava gospodarica života i smrti u Ujedinjenom Kraljevstvu, vešta manipulatorka i osvetoljubiva protivnica, već je žena sa svojom jasnom misijom uverena da cilj opravdava sredstva, a do Anne joj je iskreno stalo dovoljno da joj ne laže i ne umiljava se. Rachel Weisz ovom ulogom pokazuje da je zapravo vrlo dobra glumica kojoj valja znati pristupiti, što Lanthimos svakako ume.

Zanimljiva je i feministička perspektiva koja se iz ovakve postavke iščitava. Dvorom, a posledično i zemljom, vladaju žene, dok su muškarci odsutni poput Vojvode od Marlborougha, skrajnuti poput političara, bili oni vlast ili opozicija, koji ne mogu ipak protiv volje Krune u apsolutističkoj monarhiji, čija je pažnja skrenuta na trivijalne stvari ili su jednostavno nesposobni. Čini se da je na tom dvoru muškarcima bila namenjena uloga kakvu su u drugim socijalnim okolnostima igrale žene, pa je čak i njihov izgled feminiziran, sa sve štiklama, šminkom i napudranim perikama. Kostimi Sandy Powell to dodatno ističu.

Osim na kostima, u predstojećoj sezoni nagrada se na The Favouritemora ozbiljno računati i kada su u pitanju scenografija koju potpisuje Fiona Crombie i fotografija Robbieja Ryana poznatog po radu na American Honey. Dizajnerski je film impozantan, kontrasti između enterijere i eksterijera su istaknuti, a osvetljenje pomoću sveća koji ističe drvenariju u unutrašnjosti dvora citira u slično doba smešteni Kubrickov film Barry Lyndon. Što se fotografije tiče, obilata upotreba ekstremno širokougaonog (“fish-eye”) objektiva itekako ima smisla: Lanthimos dosta često odustaje od simetrije, kameru postavlja u kut ili sa strane prostorije, a cilj je sve uhvatiti u jednom kadru. Dodatni smisao je kontrast između veličine ljudi i tih građevina, čime je dodatno naglašena dekadencija.

Lanthimos je, čini se, ovog puta pogodio u centar napravivši vizuelno atraktivan, lako pratljiv i pamtljiv film koji u sebi nosi puno ironije i satiričku oštricu, ali i dubinski uvid u ljudsku psihu i igre moći naročito blizu izvora iste. Može se čak reći da se The Favourite, iako nije najbizarniji i najinovativniji u njegov karijeri, ipak u filigranskom poigravanju sa tradicijom uzdiže na nivo njegovog najboljeg ostvarenja.