2016.
scenario i režija: Kleber Mendonça Filho
uloge: Sonia Braga, Maeve Jingkings, Irandhir Santos, Humberto Carreo
Transfer od pozicije filmskog kritičara do pozicije filmskog stvaraoca nije ni jednostavan ni obavezno uspešan. U nekim mlađim godinama, brušenje kritičke oštrice i analitičkih veština može pomoći stvaraocu u nastajanju kome je ipak osnovna veština sinteza. Međutim, kada kritičar izgradi karijeru na svojoj moći analize, taj transfer ume biti sve samo ne gladak. U suštini, kritičari i teoretičari znaju šta valja, a šta ne valja i prema tome se ravnaju u stvaralačkom poslu, pa njihov racio često potpuno uguši emociju neophodnu za stvaranje, pa im (igrani) filmovi bivaju tehnički doterani, ali u suštini sterilni.
Kleber Mendonça Filho je izuzetak od pravila: filmski kritičar sa sjajnom teorijskom podlogom, ali i sa stvaralčkim porivom, potrebnom emocijom, svojim setom tema do kojih mu je stalo, hrabar i željan osvajanja novih prostora. Njegov igrani debi Neighboring Soundsjedan je od impresivnijih debitantskih filmova, ne samo tehnički pismen i dorađen, nego i opservantan, iskreno emotivan, ponekad potresan, ponekad urnebesno smešan, i zasluženo mu je doneo pažnju svetske kritike i publike. Ako ništa drugo, dugo će nam u glavi odzvanjati njegova zvučna shema i dugo ćemo razmišljati o klasnim sukobima u naizgled mirnom, ograđenom i sigurnom naselju.
Njegov novi film, Aquarius, sa prethodnikom deli određene poveznice: lokacija je opet autorov rodni grad Recife, milje je opet više-srednjeklasni, centralna tema se opet nekako svodi na stanovanje i vođenje sopstvenog života po sopstvenim pravilima, film je opet labavo podeljen u poglavlja i opet imamo klasni sukob. Neke stvari su se, međutim, promenile. Iako ponovo imamo prilike da vidimo Maeve Jingkings koju je Filho otkrio kao polu-profesionalnu glumicu sa jednom prethodnom ulogom, ona je u međuvremenu postala profesionalna glumica. Druga stvar, Filho se ovde ne bavi susedstvom i zajednicom, nego jednom jedinom osobom, Clarom (Sonia Braga), i njenim životnim borbama protiv nedaća, od bolesti, preko hvatanja ukoštac sa moćnijima od sebe, pa do borbe sa svojim najbližima za razumevanje njene pozicije.
Treće i konačno, njen motivator nije njena klasa, iako je možda zbog nje percipiramo kao “našu junakinju” koja se bori sa moćnijima od sebe. Naša junakinja je pripadnica nešto starije brazilske buržoazije, proživela je ugodan život koji bi verovatno bio slično ugodan i da se povuče iz tog sukoba. Njen motiv za borbu i koren njenih principa leži isključivo u ličnim, čak sentimentalnim razlozima.
Ona je napadnuta strana u sukobu sa investitorima koji su otkupili sve stanove osim njenog u trospratnici na plaži. Ono što počinje kao učtivo poslovno pregovaranje pretvara se u psihološki rat sa sve beskrupuloznijim postupcima sa njihove strane. Pitanje tog stana za nju nije pitanje egzistencije i njen postupak otežava život njenim bivšim susedima, ona se može komotno preseliti možda i u isti kvart ili provesti penziju putujući, ali to ne čini, nego ostaje usamljena i stresirana u “zgradi duhova”.
I ima potpuno pravo na to, jer je u tom stanu izgradila karijeru, preživela borbu s rakom, odgojila decu, postala udovica i postala baka. Jer je svoj život uredila u i oko stana, od nameštaja koji joj znači, preko kolekcije ploča (Clara je cenjena muzička kritičarka i neka vrsta javne ličnosti, barem dovoljno da je pitaju šta misli o novim digitalnim formatima) do odlazaka na plažu, prijateljevanja sa spasiocem, seansi tai chija, viđanja sa prijateljicama u istom susedstvu...
Filho nam sve to metodično razlaže u laganom tempu, detaljno slikajući njenu svakodnevicu, male rituale i velike strahove, briljantno koristeći muziku iz njene kolekcije (koja je i celokupna muzička podloga filma) i detalje poput uređenja enterijera kao što su to posteri i komadi nameštaja. Tu i tamo, on će savršeno tempirano ubaciti flashback (film počinje upravo sa starom slikom kvarta i prologom od pre 30 i više godina koji čini prvo poglavlje), što nam vrlo odmereno, a opet vrlo jasno govori o ličnoj percepciji života i značaju uspomena koje čuvamo. Na taj način Filho u suštini socijalno i političko pitanje džentrifikacije koje nije samo tipično za Brazil, nego i za veći deo sveta, dovodi na lični, univerzalno razumljivi nivo.
Zaista je retkost da u filmu za glavnu junakinju imamo ženu od nekih 65 godina koja nije svedena na jedan ili nekoliko penzionerskih stereotipa, poput neshvatanja modernih tehnologija, čudnih navika vezanih za rano leganje i rano ustajanje, mudrosti koja ne korespondira najbolje sa savremenim svetom ili žala za mladošću. Naprotiv, Clara je živahna, inteligentna, čvrsta u stavu, pronicljiva, tvrdoglava i veoma chic bez ikakvog truda. Možda bi čak i bila dobro društvo. Nju maestralno, hrabro i bez zadrške igra Sonia Braga, brazilska glumica sa impozantnom internacionalnom karijerom i jedna od najvećih zvezda u zemlji. Moglo bi se čak reći da joj je ovo životna uloga, lik je napisan kao kompleksan, rediteljsko vođenje je perfektno, a Braga poseže duboko i iznosi nepatvorene emocije.
Poređenja sa Filhovim prvencem deluju neizbežno, ali nisam siguran da je to ispravan pristup. Neighboring Sounds je možda delovao svežije, i zaista je u svojoj slojevitosti impozantan debi, ali Filho se u njemu oslanjao na već uspostavljene (Altmanove) standarde za mozaički / hyperlink film. Aquarius je potpuno drugačiji film, usuđujem se reći bolji i kompletniji. Jer umetnost je napraviti skoro dva i po sata filma sa vrlo malo događaja visokog intenziteta koji se možda svodi na nečiju svakodnevicu, ali koji se gleda netremice sve vreme. Preporuka.