kritika objavljena u dodatku Objektiv dnevnog lista Pobjeda
Naslovi i njihovo navođenje... S vremena na vreme javi se slučaj nalik na The life and strange surprising adventures of Robinson Crusoe who lived for twenty and eight years all alone on an inhabited island and said it was his, da sad ne navodimo i flamanski originalni naslov filma Benjamina Debosera nastao u uslovima skoro pa kućne produkcije. Srećom po nas, ekipa je na plakatu za film odštampala i alternativni naslov: Robinson Crusoe Is a Dick, koji su prihvatili i preveli na Subversive Festivalu u Zagrebu gde je ovaj belgijski film (inače premijerno prikazan ranije ove godine u Roterdamu) imao svoju regionalnu premijeru.
Kao što je iz oba naslova moguće pretpostaviti, reč je o novom čitanju čuvenog romana Danijela Defoa koji je svima nama bio deo obavezne školske lektire. Uticajni roman je bio predmetom više ekranizacija, još od najranijih dana nemog filma pa do današnjeg vremena, a i jednako često je služio kao inspiracija za druge, originalne filmove koji su varirali centralnu temu Defoovog romana: preživljavanje na pustom ostrvu.
Ta osnovna tema romana, snaga ljudskog i možda čak božanskog (hrišćanskog) duha koja je dovoljno jaka da prevlada nedaće, odnosno sile prirode u svom nepatvorenom obliku, toliko je snažna da je sada već vekovima istiskivala svaku mogućnost drugačijeg čitanja. Robinzon Kruso, dakle, nije samo manifest civilizacije, nego i manifest kolonijalizma u njegovom najsirovijem obliku u kojem beli čovek s puškom u ruci tu istu „civilizaciju“ nasilno izvozi devičanski divljim predelima ovog našeg sveta.
To novo čitanje i problematizacija Defoovog romana postala je legitimna i u akademskim krugovima popularna u novije doba i u okviru sve šire i intenzivnije rasprave o nasleđu kolonijalizma. Toga se možemo latiti na neke zatvorene, jalove i dosadne načine, recimo kroz akademske rasprave ili pisanje peticija da se Robinzon Kruso ukine ili makar protera iz školske lektire, ali Deboser je za svoj film svakako izabrao praktičniji, razigraniji i interesantniji pristup. Čak ima i neke pravde u tome da jedan ovakav film dolazi upravo iz Belgije, zemlje čija kolonijalna istorija možda nije bila raširena po celom svetu kao što je to bio slučaj sa španskom, portugalskom, holandskom, francuskom i britanskom, ali je zato bila još krvavija i brutalnija tamo gde su Belgijanci ostavili trag – u Kongu.
Počnimo tu od glumačke podele. Jedino troje bitnih likova, dakle Robinzona Krusoa, „divljaka“ Petka kojeg je ovaj „spasio“ i obučio za svog roba i engleskog kapetana koji dolazi da ih spasi igraju – žene. I to ne samo žene, nego žene afričkog porekla. Pritom, jedna od glumica, Berenis Leming koja igra Petka, ima i hendikep, odnosno gluvonema je. Ostatak glumačke postave, odnosno statista sa zadatkom koji igraju gusare sačinjava rasno, etnički i rodno šarolika sama filmska ekipa koja relativno verno oslikava savremeno belgijsko i evropsko društvo. Takav izbor glumaca, odnosno glumica, nam bez nepotrebnih objašnjenja plastično pokazuje i dokazuje da se diskriminacija nikada ne odvija samo po jednom kriterijumu, pa bila to rasa, pol ili prisustvo hendikepa, već se odvija po svim tim linijama podele istovremeno.
Nadalje, Deboser bira da svoj dugometražni igrani prvenac snimi analogno, i to na traku od 16mm vrlo specifične granulacije i topline, pritom u nešto užem formatu slike 5:3. U paru s muzikom koja kombinuje sintetizovane fanfare i udaraljke, a koju zajedničkim snagama potpisuju glavna glumica Oriana Ikomo i Gizem Karaosmanoglu, generalni stil filma može se opisati kao retro, ali s nagalašenim kontrastima između ironiziranog spektakla i omaža nezavisnim i radikalnim autorima iz prošlosti.
Opet, ne može sve funkcionisati, a razlog tome je samo tkivo romana koje zapravo i nije baš pogodno za filmsku adaptaciju. U tom smislu, Deboser i ko-scenaristkinja Elizabet Mor posežu za intervencijama u tekstu, što nas dovodi i do laganog rasplinjavanja i lutanja čak i u vrlo kompaktnom formatu od 73 minuta. Dobar deo toga otpada na vrlo kreativni „intermeco“ o odlutalom nebinarnom predstavniku kozjeg roda Điju i matičnom krdu koje je Đio ostavio za sobom, što bi bio predmet interesentnog kratkog filma, ali ipak odudara od celine. I pored toga, ovaj originalni pokušaj čitanja klasičnog romana izuzetno je interesantan i, što je za festival najvažnije, subverzivan.