kritika objavljena na XXZ
2020.
scenario i režija: More Raça
uloge: Sunaj Raça, Juli Emiri, Elda Jashari, Mirsad Ferati
Kinematografija najmlađe evropske države je u nezaustavljivom usponu, svedočimo talasu mladih i obrazovanih autora koji su se kalili na kratkom metru pre prelaska u dugometražne vode. Ono što je posebno zanimljivo za kosovsku kinematografiju je i to da ne robuje starim regionalnim uticajima, već autori kombinuju savremene trendove evropske kinematografije sa lokalnim temama i štihom. Dodatni faktor u jednačini je i ravnopravnost polova u toj mlađoj generaciji, a toj generaciji pripada i perspektivna autorica More Raça čiji je debitantski dugometražni film Andromeda Galaxy upravo doživeo svetsku premijeru na online izdanju Sarajevo Film Festivala.
Kada upoznamo glavnog lika filma, Shpëtima (Sunaj Raça, autoričin otac i producent filma), nećemo ni pomisliti koliko mu zapravo loše ide u životu. Njega prijatelj vodi u bordel kako bi ga počastio. Shpëtima, međutim, više zanima razgovor sa lepom i nekako tužnom prostitutkom (Emiri) nego seks, i u tom razgovoru otkrivamo kako su njih dvoje zapravo u sličnim životnim pozicijama. Oboje su roditelji kojima zapravo nedostaju deca: ona retko viđa sina zbog prirode svog posla, on je udovac i nezaposlen, pa je njegova kći smeštena u dom za nezbrinutu decu.
Kako film odmiče, tako shvatamo da je za Shpëtima traženje posla uzaludna misija, zbog njegovih godina i poodmakle korupcije ga niko ne želi primiti iako je kvalifikovan, vredan i pošten radnik. Planovi o emigraciji u Nemačku mu takođe propadaju jer se agencija pokaže kao muljaža. On se zbog toga seli iz iznajmljenog stana u kamp-prikolicu na rubu Prištine, blizu nove džamije koja se gradi, snalazi se kradući gorivo iz parkiranih automobila i prihvata prostitutkinu ponudu da joj bude vozač i telohranitelj kada ona odluči da se osamostali u svom poslu. Prijatelj (Ferati) mu, pak, nudi da proda jedan bubreg...
Dodatni pritisak na njega dolazi i sa strane doma u kojem njegova kći, tiha i povučena Zana (Jashari) živi, a koji zapravo nimalo ne izgleda kao naša predstava o sirotištima (objašnjenje je da se finansira iz stranih donacija): deca koja imaju žive roditelje se moraju vratiti njima. Dok nekako gura kroz život, Shpëtim ostaje optimističan, ma koliko bio svestan da je to neutemeljeno, Zani, primera radi, obećava putovanje u prikolici, ali dolazi vreme za očajničke poteze i pokušaj ilegalne emigracije preko Srbije i Mađarske put Beča...
Ono po čemu se Andromeda Galaxy ističe u konkurenciji slično tematiziranih festivalskih filmova je nežnost auorskog pristupa zbog kojeg se film ne »valja« u bedi i blatu. Sa simpatičnim glavnim likom saosećamo, ali ga ne sažaljevamo, a društvene prilike su predstavljene kao fakat i otežavajuća okolnost, ali bez uobičajenog senzacionalizma. Ono što u festivalskim filmovima ovog profila deluje kao oruđe za nabijanje minutaže, recimo vožnje automobilom, ovde vrlo dobro funkcioniše. Slično važi i za razgovore između likova u kojima oni »otvaraju dušu«: Raça odlazi dalje od pukog profiliranja, ona gradi njihove međusobne odnose i učitava suštinske poveznice među njima, tako da i naslov na unikatan način povezuje Shpëtima, Zanu, prostitutku i njenog oca.
Vičnost dramaturgiji se potkrepljuje i vrlo odmerenom režijom i kontrastima između boja i dinamike kadrova na kojima Raça smisleno i dosledno insistira. Sa likovima se identifikujemo i zbog vrlo dobre glume, kako Sunaja Raçe, inače pozorišnog glumca, tako i Juli Emiri koja izbalansiranom glumom svoj podiže sa nivoa klasičnog filmskog tipa. Dobra je i Elda Jashari, premda bi profitirala od detaljnije napisanog lika. Andromeda Galaxy ne zaostaje ni na tehničkom planu, što je uspeh imajući u vidu relativno skroman budžet filma i činjenicu da dobar deo glumačke postave i ekipe čine članovi iste familije, od kojih poneki obavljaju višestruke funkcije. Reč je, dakle, o vrlo dobrom debitantskom ostvarenju i inače dobrom filmu.